Zajęcia z elementami integracji sensorycznej (SI) w przedszkolu Lalibu

Metoda Integracji Sensorycznej w skrócie SI (z języka angielskiego Sensory Integration Disorder czyli zaburzenia przetwarzania sensorycznego) powstała w końcu lat 60 w oparciu o osiągnięcia z zakresu psychologii rozwojowej, neurobiologii, neurofizjologii, psychologii uczenia się. Jej autorką jest Jean Ayres psycholog kliniczny, terapeutka i pracownik Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles.

Jean Ayers uważała, że pod wpływem normalnych, naturalnych aktywności dzieci rozwijają się, a ich systemy nerwowe osiągają coraz wyższe stadia rozwojowe. Kłopoty z integracją sensoryczną mogą być zauważalne już w wieku niemowlęcym (np: problemy z ssaniem, przełykaniem, bierność dziecka bądź nadmierne pobudzenie, problemy ze snem), ale najczęściej wychwytuje się je i diagnozuje w wieku przedszkolnym lub wczesnym wieku szkolnym. Zdarza się czasami wśród najmłodszych dzieci przedszkolnych, że na początku  wykazują one pewne trudności w integrowaniu wrażeń sensorycznych. Jednak w miarę upływu czasu i poprzez odpowiednie wchodzenie w relacje z otoczeniem, tworzenie reakcji adaptacyjnych, samorzutną eksploracje otoczenia i aktywne w nim uczestnictwo powinny one wyrównać  ten deficyt. Jednak nie zawsze tak się dzieje i u pewnej grupy dzieci w normie intelektualnej możemy zauważyć, że  dzieci te wykazują pewne trudności i potrzebują dodatkowej stymulacji oraz pomocy aby zintegrować dochodzące do nich bodźce, a ich rozwój sensomotoryczny  nie jest zadawalający czy to dla rodziców, lekarzy, czy pedagogów. Złe przetwarzanie sensoryczne ingeruje i uniemożliwia im ten naturalny proces rozwoju. Dla przykładu mają na to wpływ: urazy okołoporodowe, długa rehabilitacja, bądź hospitalizacja dziecka, wcześniactwo i wiele innych czynników. Dzieci z problemami w SI są inteligentne, a mimo to nie radzą sobie z wieloma zadaniami, z którymi radzą sobie ich rówieśnicy z niższym IQ. Zaburzenia integracji sensorycznej, dezorganizują działanie dziecka od wewnątrz, mogą być też powodem nagłych zmian poziomu aktywności (dziecko unika niektórych aktywności, bądź zapotrzebowanie na bodźce sensoryczne jest bardzo wzmożone i dziecko bez końca mogłoby się np: huśtać i kręcić). Problemy SI przejawiają się także w braku panowania nad własnym ciałem: dzieci które nie mają problemów ze wzrokiem  wchodzą w futryny, dzieci sprawne ruchowo przewracają się, dzieci inteligentne nie potrafią samodzielnie zawiązać butów, mają trudności z zapinaniem guzików, zamiast rysować, robią dziury w kartkach.

Przedszkole to miejsce pierwszego etapu tej interwencji. W naszej placówce przedszkolnej jesteśmy świadomi znaczenia bogatego w możliwości stymulacji środowiska i staramy się tak zorganizować je wokół dzieci, aby mogły z niego korzystać. Rozumiejąc znaczenie procesów integracji sensorycznej pragniemy dać szansę na efektywniejszą edukację dzieci.

Podczas terapii, terapeuta dobiera stymulacje zmysłowe i ruchowe , które są potrzebne dziecku, do osiągnięcia lepszej umiejętności odbierania i przetwarzania wrażeń zmysłowych, nauczenia się planowania ruchu, lepszego poznania swojego ciała, opanowania precyzyjnych ruchów itp.

Podczas spotkań dziecko pod okiem terapeuty, i przy jego wsparciu, bawiąc się wykonuje ćwiczenia, angażujące całe ciało oraz zmysły. Zajęcia te odbywają się indywidualnie, w odpowiednio wyposażonej do tego celu sali. W czasie sesji wykorzystywane są sprzęty i pomoce, wspierające rozwój ruchowy dziecka oraz usprawniające jego funkcjonowanie w różnych sferach.

Bazowe systemy sensoryczne

Nie­wielu z nas zdaje sobie sprawę z tego, że pod­stawą pra­wi­dło­wego rozwoju psychoruchowego dziecka za zmysły, które decydują o poznawaniu przez dziecko otaczającego świata. Codziennie i nieustannie dziecko odbiera niezliczoną liczbę danych zmysłowych. Pochodzą one ze zmysłów: wzroku słuchu, dotyku – skóry, zmysłu propriocepcji (ścięgien, stawów, mięśni), zmysłu przedsionkowego, czy zmysłu smaku. Dziecko uczy się przez zmysły i bez infor­ma­cji prawidłowo docie­ra­ją­cych do sys­temu ner­wo­wego nie jest ono w stanie prawidłowo rozwijać się oraz uczyć.

Mózg dziecka rejestruje, segreguje i przetwarza informacje otrzymywane ze zmysłów w sposób ciągły. Jeśli dziecko w prawidłowy sposób integruje napływające informacje, wówczas w toku nabywania nowych doświadczeń dziecko uczy się, natomiast jeżeli napływające informacje są nieuporządkowane i nieprawidłowo zorganizowane, to funkcje układu nerwowego dziecka są nieodpowiednie – często ulegają zablokowaniu. Każda nawet najbardziej błacha aktywność ruchowa małego dziecka dostarcza mu różnych rodzajów elementarnych informacji sensorycznych. które muszą zostać dobrze odebrane i połączone, aby dziecko zachowało się adekwatnie do sytuacji. Dziecko poznaje swoje otoczenie i uczy się łącząc ze sobą informacje dotykowe ruchowe (kinestetyczne), wzrokowe, słuchowe, smakowe oraz węchowe. Na przykładzie np: klocka, misia, czy jabłka dziecko poznaje ich fakturę, ciężar, kształt, kolor, zapach czy smak. Niekiedy dany przedmiot charakteryzuje się również dźwiękiem wydobywanym. Na tej podstawie podczas zbierania danych ze zmysłów dziecko dokonuje różnicowania pojęć, określa co jest desygnatem danego pojęcia. Każda z otrzymanych informacji musi zostać odpowiednio odebrana, zarejestrowana, a następnie przetworzona w mózgu. Dlatego też zaburzenia przetwarzania sensorycznego mogą zaburzyć poczucie bezpieczeństwa małego dziecka, które nie może kontrolować tego co się wokół niego dzieje, nie rozumie otaczającej rzeczywistości oraz nie potrafi się w niej odnaleźć.

Zaburzenia procesów integracji sensorycznej manifestują się w wielu obszarach funkcjonowania dziecka: opóźniają nabycie kompetencji komunikacyjnych, rozwój mowy, rozwój motoryczny, społeczny a także emocjonalny.

Dotyk, propriocepcja (odbiera wrażenia sensoryczne pochodzące ze ścięgien, wiązadeł, mięśni stąd inna jego nazwa czucie głębokie) i system przedsionkowy (wrażenia pochodzące z ruchu) to trzy podstawowe oraz najwcześniej kształtujące się układy sensoryczne. Na podstawie powyższych bazowych systemów dziecko jest w stanie odpowiednio odbierać wszystkie inne bodźce, przetwarzać je i odpowiadać na nie w adekwatny sposób. Dlatego dotyk, propriocepcja i system przedsionkowy są najważniejszymi układami w funkcjonowaniu małego dziecka.

Integracja Sensoryczna – dziecko w wieku przedszkolnym

Okres przedszkolny to okres wielu zmian w otoczeniu dziecka. Przedszkole to jakościowo nowe środowisko zarówno fascynujące i stymulujące do rozwoju, lecz także wymagające sensorycznie. Do tej pory dziecko pozostające w domu samo decydowało (lub współdecydowało razem z najbliższymi) o schemacie swojego dnia; o tym w jaki sposób chce się bawić, gdzie i jakimi dźwiękami się otacza, jaką strukturę pokarmów lubi, czy ma ochotę bawić się samo czy z innymi, gdzie lubi się bawić, wybierało ulubione zabawki. Rytm dnia był dobrze znany, a dodatkowa bliskość mamy oraz taty wzmagała poczucie bezpieczeństwa. Innymi słowy, w otoczeniu domowym, w którym głownie przebywało małe dziecko miało ono możliwość sterowania swoimi potrzebami sensorycznymi (na przykład: decydowania kiedy zakończy zabawę, kiedy jest zmęczone, dowolnie zmieniać wybrane formy aktywności). Każda z jego decyzji opierała się na łączeniu, przetwarzaniu informacji sensorycznych, oraz sterowaniu nimi w sposób odpowiadający indywidualnym potrzebom w danej chwili i miejscu. Wszystko to w początkowym okresie rozwoju dziecka zorientowane jest na jak najlepsze przygotowanie dziecka na późniejsze eksplorowanie świata zewnętrznego i uczenia się przez doświadczanie. Dlatego też mama i tata, oraz najbliżsi z otoczenia małego dziecka dostosowują swoje zachowanie i środowisko do jego potrzeb . Aby dziecko było gotowe do poznawania otaczającej rzeczywistości najpierw musi zebrać informacje o swoim  najbliższym otoczeniu i poczuć się w nim bezpiecznie.

Następnym krokiem w etapie dziecka jest stopniowe otwieranie się na środowisko zewnętrzne. Jednym z pierwszych miejsc z którym zetknie się dziecko na tej drodze jest przedszkole. To wielkie wyzwanie w rozwoju dziecka, które wymaga wsparcia najbliższych i ich zaangażowania. Na tym etapie w drodze socjalizacji dzieci uczą się współdziałania z innymi dziećmi, wspólnej zabawy, respektowania potrzeb innych w gwarnym i szybko zmieniającym się środowisku. Przekraczając prób przedszkola dziecko musi zmierzyć się z dużą ilością bodźców docierających do systemu nerwowego. Co więcej bodźce te są zróżnicowane i dziecko nie jest w stanie kontrolować ich przebiegu w takim stopniu, jak to miało miejsce domu. Dlatego też niektóre dzieci wykazują pewne trudności, które widać  wyraźnie w reakcjach małych dzieci dopiero, co rozpoczynających ten etap edukacji w przystosowaniu się do przedszkola.

W tym okresie rodzice często po raz pierwszy mogą zauważyć pewne różnice w zachowaniu ich dziecka w porównaniu z innymi dziećmi znajdującymi się w tym samym środowisku – w przedszkolu. Co powinno zwrócić państwa uwagę?

Jeśli dziecko:

• ma problemy ruchowe (słaba koordynacja ruchowa ‘niezgrabność ruchowa’, opóźniony rozwój ruchowy,)
• ma trudności z utrzymywaniem równowagi – dziecko przewraca się, obija i potyka
• ma kłopoty z rzucaniem i łapaniem piłki
• nie lubi malować palcami, bawić się masami plastycznymi, bardzo dba aby się nie pobrudzić i wykazuje awersje na dotyk
• ma problemy z nauką jazdy na rowerze, hulajnodze
• unika ruchu, jest zbyt spokojne, powoli wykonuje codzienne czynności, szybko się męczy
• jest nadwrażliwe słuchowo lub nie słyszy dostatecznie pewnych dźwięków
• nie lubi wycinać, rysować, źle trzyma przybory pisarskie
• zbyt mocno ściska przedmioty,
• lubi przepychanie się lub ciągnięcie innych osób, celowe wpadanie na osoby
• nie lubi obcinania włosów i paznokci oraz innych zabiegów pielęgnacyjnych
• ma trudności z koncentracją, doświadczają trudności w uczeniu się (kłopoty z zapamiętywaniem, czytaniem, pisaniem, ortografią)
• nie lubią się uczyć (rodzice mają wrażenie, że dziecko jest „leniwe”, o wszystkim zapomina, ma niską motywację i samoocenę)
• często chodzi na palcach
• ma trudności z zasypianiem
• jest nadmiernie ruchliwe, ma kłopoty z koncentracją uwagi
• jest nadwrażliwe na bodźce – wzrokowe, słuchowe, dotykowe (unika ich woli spokojne, ciche i duże przestrzenie)
• jest zbyt mało wrażliwe na bodźce – wzrokowe, słuchowe, dotykowe (np: głośno się bawi, lubi uderzać zabawkami, rzucać nimi, mówi bardzo często głośno, przeciska się przez wąskie miejsca)
• są nadwrażliwe na ruch (negatywna reakcja na ruch, choroba lokomocyjna)
• doświadczają trudności w mówieniu (niewyraźna mowa, opóźnienia rozwoju mowy)

To tylko niektóre z trudności jakie mogą napotkać na swojej drodze dzieci z problemami przetwarzania sensorycznego, które potrzebują naszej pomocy, aby nauczyć je jak „rozmawiać” z własnym ciałem i umysłem”. Wychodząc naprzeciw potrzebom dzieci w wieku przedszkolnym w naszym przedszkolu raz w tygodniu prowadzone są przez panią pedagog specjalną oraz terapeutkę integracji sensorycznej zajęcia z elementami SI. Ich celem jest poprawa jakości przesyłania i organizacji informacji sensorycznej, oraz stymulacja wszechstronnego rozwoju dziecka. To również forma profilaktyki i wczesnego wykrywania ewentualnych trudności w uczeniu się. Proces integracji sensorycznej zaczyna się od pierwszych tygodni życia płodowego i najintensywniej przebiega do końca wieku przedszkolnego.

W czasie zajęć prowadzone są badania w celu wykrycia ewentualnych nieprawidłowości rozwoju dziecka w zakresie integracji sensorycznej, po których rodzice dostają pisemną informację od terapeuty ze wskazówkami do dalszej pracy.
W czasie dyżurów eksperckich, zebrań, dni otwartych można porozmawiać z terapeutą.

Integracja sensoryczna jest niezwykle ważna dla rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym z kilku powodów.

Dotyk, ruch oraz dźwięk – sensoryczni przyjaciele w prawidłowym rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym 

Wiek przedszkolny to okres intensywnej eksploracji otaczającej rzeczywistości. Szczególną rolę na tym etapie odgrywają  dźwięk, dotyk oraz czucie głębokie a także zmysł równowagi (ruch). To właśnie tak zwane bazowe systemy sensoryczne tak ważne w terapii integracji sensorycznej

Dzieci w tym okresie wydają mnóstwo dźwięków, tworzą nowe dźwięki oraz z wielkim zainteresowaniem wsłuchują się w dźwięki mowy innych osób. Zazwyczaj dzieci uwielbiają uderzać o przedmioty, upuszczać je, zderzać ze sobą – ogólnie preferują głośne zabawy, dzięki którym mogą zebrać jak najwięcej informacji o danym przedmiocie jego fakturze, dźwięku jaki wydaję, wibracjach pochodzących z uderzania przedmiotów. Dźwięki działają stymulująco na mózg dziecka w wieku przedszkolnym, tym samym wywierając wpływ na rozwój mowy dziecka, a także doskonalenie percepcji słuchowej.

Wiek przedszkolny to niewątpliwie także okres wzmożonego ruchu, dlatego większość dzieci uwielbia palce zabaw, drabinki, zjeżdżalnię czy, karuzelę. Dzieci dostarczają sobie niezwykle ważne informacje w toku zabaw ruchowy, wirują, uwielbiają zderzać się z innymi, kręcą się, turlają po podłodze. Takie wrażenie sensoryczne stymulują między innymi silnie zmysł równowagi, propricepcji, czy zmysł dotyku.

Dotyk to nasz najbardziej pierwotny zmysł, który jest stymulowany i zbiera informacje docierające do mózgu dziecka już w pierwszych tygodniach jego istnienia w brzuchu matki. Niemowlęta za pośrednictwem dotyku odbierają 80% bodźców z otoczenia i w ten sposób poznają świat. Wiek przedszkolnym jest okresem zbierania doświadczeń czuciowych.  Zmysły dziecka tworzą coraz bardziej skomplikowany system wzajemnych powiązań i ogólne funkcjonowanie dziecka jest zależne od jego możliwości adekwatnej odpowiedzi na bodźce i reakcji na informacje docierające do mózgu.